Democratie is verantwoordelijkheid

13

Ik las in de krant het bericht dat er een vrouw op straat werd beroofd en dat niemand van de omstanders ingreep. Hoe is het mogelijk dat mensen zo weinig betrokken zijn bij de nood van de ander? Is het uit angst, uit onzekerheid of uit paniek dat men niets doet? Of is het een mentaliteit van ‘Ik heb er niets mee te maken’? Het is moeilijk om hierover een oordeel te vellen, maar wel belangrijk om erover na te denken.

Het gaat om de vraag in hoeverre we verantwoordelijk zijn voor elkaar en hoe ver we daarin kunnen gaan. Het democratisch denken heeft vooral de nadruk gelegd op gelijke rechten voor iedereen.

De keerzijde van mijn recht is mijn verantwoordelijkheid voor de ander.

In het politiek beleid krijgen de mensenrechten sterke nadruk. Ik heb recht op veiligheid waar de staat voor moet zorgen, want ik betaal tenslotte belasting. Veiligheid, dat is de taak van de politie. Ik heb recht op medische zorg. Ik heb recht op onderwijs. In de politiek worden de discussies voornamelijk over de rechten gevoerd. Dit alles valt niet te ontkennen en de mensenrechten vormen terecht een kernwaarde.

Toch is het een eenzijdig uitgangspunt om de democratie louter in termen van rechten weer te geven. Een dergelijke opvatting richt zich eenzijdig op het eigenbelang en kan gemakkelijk leiden tot een sterk egocentrische houding, die geen oog heeft voor de keerzijde van rechten. Dat is verantwoordelijkheid.

Zonder tekort te doen aan de rechten van de mens, is het van groot belang ons ook bewust te worden van onze verantwoordelijkheid voor de mens. Ik ben zelf ook verantwoordelijk voor mijn eigen geluk en voor wat ik doe om tot mijn recht te komen. In een democratie heb ik – net als iedereen – recht van spreken, ook al heb ik er geen verstand van. Maar ik ben ook verantwoordelijk voor wat ik zeg. Ik heb wel recht op gezondheidszorg, maar ik ben zelf ook verantwoordelijk voor mijn gezondheid.

Deze verantwoordelijkheid geldt niet enkel voor mijzelf, maar richt zich ook op de ander. Want we zijn geen eenlingen zonder binding met elkaar. De keerzijde van mijn recht is mijn verantwoordelijkheid voor de ander. In een democratie gaat het vooral om deze verantwoordelijkheid, die altijd samengaat met de verantwoordelijkheid voor mijzelf.

Ik ben zelf het belangrijkste instrument in een democratie. Om van een ander te houden moet ik eerst leren van mijzelf te houden en zelf te ervaren wat me pijn doet en wat mij blij maakt. Wie niet voor zichzelf kan zorgen, is ook niet in staat om voor een ander te zorgen.

Verantwoordelijkheid schept mogelijkheden om voor zichzelf te zorgen, maar ook om anderen te helpen die hier niet toe in staat zijn. Democratie bestaat niet alleen uit een optelsom van rechten, maar ook uit verantwoordelijkheden.

Paul de Blot SJIn memoriam

Paul de Blot SJ (1924 ~ 2019)
Honorair Hoogleraar Business Spiritualiteit
Nyenrode Business Universiteit

13 REACTIES

  1. Ja, volkomen terecht besluit Paul! Had begrepen dat er in Rio ook ging gesproken worden om na het Charter of Human Rights, dat intussen al vijftig jaar oud is, eindelijk ook een Charter of Human Responsibilities te maken…weet echter niet of dit op hun agenda is geraakt…

    Hartelijke groeten,

    Paul

  2. In de vakantie heb ik veel nagedacht over een aangrenzend thema, geïnspireerd door werk van Robert Porter Lynch en Paul R. Lawrence, wanneer te concurreren (verdedigen, aanvallen) en wanneer samen te werken (verbinden en co- creëren) . Niet onrelevant, kijkend naar de innovatieuitdagingen, waar onze samenlevingen voor staan.

    Mijn gevoel is dat verdedigen en aanvallen mechanismes zijn, die worden aangesproken door een gepercipieerde schaarste en sterk gedreven door eigenbelang. Verbinden van mijn lot aan een drenkeling of iemand die bestolen wordt, is gebaseerd op vertrouwen, eigenlijk een op een hogere op een gezamelijke identiteit (wij) gericht vertrouwen, waarin ik bereid ben mijn eigen leven in de waagschaal te brengen voor het redden / verdedigen van een ander leven. Dat is toch een interessante keuze. Uit WW II verhalen zijn het altijd diegene , die voor de verbinding en het vertrouwen hebben gekozen, wat ons diep van binnen raakt en bewondering oproept.

    Maar wij zijn opgevoed in een samenleving, die eigenbelang tot het hoogste doel heeft verheven. Dit ondanks dat eigenbelang in wetenschappelijk onderzoek niet wordt geassocieerd met geluk. Gelukkig worden we van goede relaties met onze omgeving en zinvol waarde toevoegen aan anderen. De huidige crisissen zijn veroorzaakt door teveel eigen belang en te weinig gedreven door vertrouwen en verbinden. Het kunstmatig oproepen van schaarste (ik moet die auto, ik moet dit salaris, ik moet dit huis), triggert het eigenbelang.

    De europa crises gaan we niet oplossen als we niet zien dat ons lot verbonden is aan wat er in Zuid-Europa gebeurd. Hetzelfde geldt voor de milieucrises, de huidige financiële crises, de leiderschapscrises (geloof in onze leiders)…etc.

  3. Beste Mieke Genders,

    Puur mijn reactie op uw stukje.
    Echtheid betwijfelen over geven aan jezelf of een ander, kan alleen als probleem worden ervaren als je erbij nadenkt. Dan komt het geven vanuit je ratio en overdenk je de mate van geven en alles wat je er nog bij bedenkt waarmee je afbreuk doet aan het geschenk ‘geven’.
    Dit is geen geven vanuit je hart, van waaruit je geeft zonder erbij na te denken of het wel of niet goed is, teveel, te weinig, wel of niet in de juiste vorm of wel of niet aan een bepaald persoon.
    Als het geven als discussiepunt wordt aangekaart, dan is er altijd sprake van je ego dat het onderwerp van het hart ‘dood’ redeneert.

    Liefde is geven en andersom zonder bedenking en bedoeling.

  4. Het uitblijven van een initiatief heeft vooral met groepsdynamiek te maken. Dat is een verklaring maar geen excuus om niets te doen. Om uit die grroepsdynamiek te breken en initiatief te nemen is een leiderschapshouding nodig. Daar is moed en het opzij zetten van eigenbelang voor nodig.

    Verantwoordelijkheid – en dan vooral naar anderen of de maatschappij – is een vaste waarde voor mensen die het verschil wensen te maken in de wereld. Het maakt de leiders zelf ook niet altijd populair, maar het geeft hun leven wel zin. Ze zullen op het einde van hun leven hun ogen vredig kunnen sluiten.

    • ….de ogen vredig kunnen sluiten..’ Niet alleen dat. Ook daarvoor is het dragen/nemen van verantwoording heel bevredigend.
      Jammer dat we vergeten zijn dat aan onze kinderen te leren.Dure plicht is niet alleen moeilijk maar ook mooi en vergroot onze levensruimte en -geluk aanzienlijk. Het maakt ons meer mens en dat is een fijne ervaring….meteen of uiteindelijk.
      Je hoeft volgens mij trouwens altijd een leiderschapshouding aan te nemen, denk ik. Voor de meer timide mensen onder ons is het net zo goed mogelijk om zelfstandig te denken en te handelen..
      En wat betreft het opzij zetten van het eigenbelang: als je er achter komt dat het ook bevrediging en vervulling schenkt als je verantwoording neemt, dan is het eigenbelang daar toch mee gediend?

  5. ik ben het met deze tekst helemaal eens, het moeilijke is een evenwicht te vinden in het eigenbelang , en het belang van de ander en het algemeen belang.
    Als ik niet aan mezelf denk en voor mezelf zorg, raak ik in de problemen, ik moet in deze samenleving goed aan mijn eigen belang denken want anders heb ik geen brood op de plank , of ik breng mezelf in gevaar en mijn gezondheid.
    In hoeverre moet ik een ander helpen, zonder dat ik mijn eigenbelang schaadt, in een noodsituatie zoals u schetst kan je jezelf in gevaar brengen, en maar weinig mensen hebben dat voor een ander over.
    Het wordt in Nederland vaak niet gewaardeerd zoals bv in Australië, als je daar iemand redt tenkostte van jezelf, wordt je geeerd als een held, en krijg je ook waardering van de overheid, het is een hele andere cultuur,
    Misschien moeten we daar anders in gaan denken,
    Verantwoordelijk zijn voor een ander vind ik een moeilijke, want ieder is ten eerste voor zichzelf verantwoordelijk m.i. , je kunt een ander niet dwingen, de ander is vrij om zijn eigen keuzes te maken, zelf ben je dat ook, je keuzes bepalen je toekomst.

  6. Iedereen heeft het over verantwoordelijkheid. Maar ik mis het begrip “plichten”” Immers naast rechten, waar iedereen de mond vol van heeft, worden plichten duidelijk onderbelicht. Daarvoor gaarne jullie aandacht
    Hans

  7. Ja, waarom deed geen van de omstanders die getuige waren van de beroving iets om deze vrouw te steunen en de berover te grijpen?
    Het hoeft geen onverschilligheid te zijn, maar juist als meerdere mensen getuige zijn van zoiets lijkt het of ieder denkt: iemand zal wel iets doen. Maar op die manier wacht iedereen op elkaar en per saldo doet niemand iets. Dat moet voor elk van die getuigen ook een aparte gewaarwording zijn, Dat je met zijn allen uiteindelijk tot niets komt. De vrouw misschien een trauma en verlies van vertrouwen omdat niemand iets deed en de berover ontsnapt.

    Als je de enige getuige bent, wordt er een veel dringender heel persoonlijk appel op je gedaan. Oei, wat nu. En dan is het maar net wat je ingegeven wordt: iets doen of niets doen, maar wel =na afloop de vrouw opvangen en steunen.

  8. Geachte heer De Blot,
    Op een minder filosofisch niveau:
    Wij hebben bijna allemaal een grote afkeer van geweld. We gaan liever een goed gesprek aan en weten niet goed meer om te gaan met een situatie waarin de ander niet in gesprek wil gaan, maar geweld gebruikt. De overheid (politie en openbaar ministerie) adviseert in het algemeen om niet in te grijpen als er iets (inbraak, overval) gebeurt, maar te vluchten en 112 te bellen. Zie bv onderstaande link. Belangrijkste argument: de persoonlijke veiligheid. Natuurlijk loop je het risico op een klap (of erger) als je ingrijpt. En natuurlijk zal het wel eens een keer voorkomen dat iemand te veel geweld gebruikt (wat natuurlijk moet worden bestreden). Maar de overheid voedt op deze wijze mijns inziens de burger op tot burgers die hun eigen persoonlijke veiligheid altijd op nummer 1 zetten en geen verantwoordelijkheid nemen. Ik ben benieuwd naar uw mening. Doet de overheid het goed of zou het advies anders moeten luiden? Beste groet, Peter Taks
    http://www.nrc.nl/nieuws/2012/08/10/advies-politie-vlucht-je-huis-uit-als-je-overvallen-wordt/

    • Het artikel gaat over persoonlijke veiligheid in situaties van MATERIELE criminaliteit. Alhoewel ik me kan voorstellen dat je furieus reageert als iemand in je huis rondloopt, ondersteun ik mentaal gesproken de mening van de politie: wegwezen.
      Paul spreekt echter over een situatie van PERSOONLIJKE bedreiging van een andere persoon. En dat is denk ik heel wat anders.
      Ik denk dat iedereen dan een afweging maakt a la “vecht of vlucht”. De meeste mensen zijn niet voorbereid op een dergelijke vraag en omdat alles zo snel gaat, staan deze mensen als aan de grond genageld tussen beide dilemma’s. Want vechten kan eng en zeer bedreigend zijn en vluchten misschien wel de eerste reactie maar ook sociaal onwenselijk. En dan gebeurt er dus uiteindelijk niets….

    • Bij een gekozen overheid kun je natuurlijk de vraag stellen of zij een voorbeeldfunctie vertegenwoordigt of een afspiegeling van diegenen, die hen kiezen. In het laatste geval is het natuurlijk logisch, dat als wij de rug toedraaien naar die mensen, die ons in nood nodig hebben, onze gekozen overheid natuurlijk adviseert om vooral geen actie te ondernemen onder het mom van veiligheid.
      Het is m.i. een gevolg van individualisering van de maatschappij.
      Een goede vraag is: Wat zou ik doen in zo’n situatie?
      Ik heb mij voorgenomen te handelen, want ik wil zelf verantwoordelijkheid nemen voor fijne samenleving.
      Last but not least: In het nieuws krijgen we natuurlijk altijd de schrijnende verhalen te horen, zelden de goede. Hiermee wordt ook ogenschijnlijk een beeld geschapen, dat we allemaal geen verantwoordelijkheid nemen. Mijn ervaring binnen mijn kennissenkring en familie is dat het allemaal wel meevalt. Als we niet uitkijken zetten we allen zo een sterk negatief beeld neer van de maatschappij, dat het bijna een self fullfilling profacy is.
      We mogen binnenkort weer stemmen; sta eens stil hoe het nu zit met de menselijke verantwoording van de partij van uw keuze en beslis dan over uw stem. Ik wens een ieder veel wijsheid en verantwoordelijkheid!

  9. ik ben het volledig met U eens wat u schrijft over verantwoordelijkheid.

    Ik vind het wel een moeilijk gebied waar de focus ligt om van mezelf te houden en van de ander te houden. Ik zie vaders en moeders die weinig liefde hebben gekregen en toch veel van hun kind houden. ik zie ze dan geven wat ze zelf niet hebben gehad.
    Ik zie ook dat als je aan de ander geeft/ denkt / zorgt dat dat ook voor jezelf werkt. ( ik word er blij van)
    Alleen komen we dan uit op de discussie: geef ik om te krijgen? of is het een onvoorwaardelijke gift.
    Als ik bij mezelf begin ( werken aan houden van mezelf) blijft het Ik-gericht en ik denk dat daar een probleem ligt.

"Wat is uw reactie? Mede namens de andere lezers bedankt voor het toevoegen van uw bijdrage. Laat een reactie achter, of reageer op elkaar. Bedankt aan alle lezers die dit weblog verrijken met een persoonlijke reactie." - Team pauldeblot.nl

NB: Uw emailadres wordt nooit gepubliceerd. Reacties met meer dan één link worden eerst gecontroleerd. Link alleen naar relevante websites. Gebruik uw reactie niet voor commercie.


82 + = 85