Een vliegramp die heel ons volk in zijn verdriet verenigde, iets indrukwekkends. Het is verbazingwekkend hoe een politiek versplinterd land waar individuele belangen domineren door een dergelijk voorval tot eenheid en solidariteit komt. Met deze gebeurtenis komt de diepste kracht van ons volk tot uitdrukking, dat onze eenheid niet enkel gedragen wordt door een losse verzameling van individuen.
Ik kan me niet voorstellen dat er iemand is die het in zijn hoofd haalt om zo maar een voorbijvliegend passagiersvliegtuig neer te schieten. Het moet een vergissing zijn geweest. Dat is toeval en geen opzet.
We worden gesterkt door het vertrouwen dat we met de voortschrijdende technische en wetenschappelijke kennis in staat zijn ons leven steeds meer onder controle te kunnen houden. Toch is het vaker voorgekomen dat een verkeersvliegtuig is neergeschoten omdat men dacht op de gegevens te kunnen vertrouwen. De Amerikaanse marine was zeker een goede beslissing te hebben genomen toen het een verkeersvliegtuig neerschoot. De Russische jagers waren zeker een vijandig vliegtuig te beschieten die in hun luchtruim binnendrong toen ze een passagiersvliegtuig neerschoten.
Elke verworven zekerheid, hoe sterk ook technisch verankerd, wordt uiteindelijk bepaald door de menselijke keuze en die kan falen. Met onze statistische berekeningen kunnen we vaststellen hoeveel procent van de kankerpatiënten in leven blijven, en hoeveel verkeersdoden er dit jaar te verwachten zijn. Maar over mijn eigen dood heb ik geen enkele zekerheid. Volgens statistieken heb ik met mijn ziekte maar 1% kans om dood te gaan. Toch heb ik over mijn dood geen enkele zekerheid, want ik kan elk moment doodgaan. Mijn hart kan opeens stilstaan, ik kan door een auto aangereden worden, ik kan gewoon verkeerd voedsel eten. Dezelfde onzekerheid beleef ik ook voor de dood van mensen van wie ik hou. De dood is en blijft onberekenbaar. Hiervan worden we ons pas bewust als iemand ons plotseling ontvalt.
Na het bericht van de ramp werden er twee mensen op Schiphol gevraagd of ze zich nog gingen inchecken bij Malaysian Airways. De Nederlander twijfelde, de Indonesische student antwoordde met grote zekerheid; “Ik vertrek, want je hebt je lot toch niet in eigen hand”. Hierbij is duidelijk het culturele verschil te merken tussen de Nederlander in zijn streven naar zekerheid en de Indonesiër die ervan uitgaat dat je met onzekerheid moet leren leven.
We ervaren de ramp en de vele doden als zinloos, we worden kwaad en staan erop dat de schuldige gestraft wordt. De ramp is inderdaad zinloos, maar de dood van de slachtoffers is onherstelbaar. Door de schuldige te straffen wordt de pijn wel verzacht maar de overledene komt niet meer tot leven. Ieder zal de dood ooit als zinloos hebben ervaren. En niet ieder is in staat deze zinloosheid te overstijgen. Daar is hulp voor nodig, hulp van vrienden, van geliefden en van mensen die je begrijpen.
Een duidelijk beeld van de manier waarop we in Nederland de zinloosheid van de ramp hebben overstegen is het diepe medeleven in uiteenlopende vormen. In dit medeleven werd het volk een eenheid waarin de nabestaanden zinvol werden opgevangen. Er groeide een netwerk vriendschap en medeleven en de overledenen kwamen in het hart van velen weer tot leven. Fysiek bestaan de doden niet meer maar geestelijk blijven ze in onze harten voortleven. Een dergelijk proces van eenwording is niet van buitenaf te organiseren, maar het voltrekt zich als vanzelf op het spirituele vlak. In religieus perspectief wordt dit kort en bondig uitgedrukt in het lied Ubi caritas et amor ibi Deus est. Waar liefde en eenheid is daar is God.
In memoriam
Beste Paul, Dank voor een wederom helder betoog dat de nodige heeft losgemaakt aan mijn kant.
Ook mij heeft de ramp en de collectieve reactie van ons volk, inclusief de politiek en de media, beziggehouden. Daarbij is voor mij – naast het indrukwekkende ceremonieel en de beelden van de vele gewone burgers die hun betrokkenheid tonen – vooral de voor mijn gevoel disproportionele aandacht zowel in de media als in de politiek opgevallen. Beide zie ik als een weerspiegeling van de beleving van het volk en de behoefte aan aandacht aan deze gebeurtenis en wat die onder de mensen losmaakt.
Overigens wil ik geen afbreuk doen aan de positieve intenties en waarde van het collectief steunen van de nabestaanden van de slachtoffers van deze verschrikkelijke gebeurtenis, die grenst aan een massamoord (ook ik vermoed dat deze aanslag op een vergissing berust dus de vraag is of het als pure moord betiteld kan worden). Ook de noodzaak en behoefte aan een collectieve verwerking van een dergelijk gewelddadig misdrijf op een substantieel deel van onze medeburgers – overigens procentueel meer dan in de VS bij 9/11…- onderken ik.
Ik zie het echter wel als disproportioneel omdat het uiteindelijk qua directe impact op en betekenis voor ieders persoonlijke leven – afgezien van de directe nabestaanden en mensen in iets bredere omgeving van de betreurde doden – relatief beperkt is. Ik verwacht ook dat die aandacht na deze hausse op een gegeven moment als een plumpudding in elkaar zal zakken zoals dat ook met eerdere nationale hypes was te zien, bijvoorbeeld rond de moord van Fortuyn, maar ook na ieder WK voetbal waar ‘wij het goed deden’.
Vanuit breder perspectief bezien heeft het zoals al je belicht wel meer betekenis namelijk als een beweging in de verbondenheid en solidariteit van ons volk en binnen de politiek. En het heeft ook belangrijke implicaties op het toneel van de internationale betrekkingen, waar Rusland en met name haar leider Poetin al langer zorgwekkende gedragingen en houdingen vertoont. Maar dat laatste is iets waar volgens mij een groot deel van het volk, dat zich nu geroepen voelt om mee te rouwen, zich niet of nauwelijks mee bezig houdt en dat betreffende burgers pas echt gaat interesseren als het eigen leefcomfort concreet dreigt worden aangetast.
In de collectieve emotionele reactie zie ik een analogie met reacties op een individueel (natuurlijk) overlijden van een naaste. Daarbij wordt doorgaans niet alleen de emotionele band met die overledene geraakt en leidt dit tot emoties en verwarring. Vaak wordt ons hele systeem inclusief alle spanningen en de onverwerkte emoties die dat herbergt geraakt en door elkaar geschud. Zo ook het systeem van onze natie bij een nationale ramp. Dat nationale systeem herbergt op emotioneel niveau ook allerlei collectieve spanningen en onverwerkte emoties. Ik zie dat onder meer op het vlak van ons tweede wereld oorlog verleden met onder andere de moord op een deel van onze bevolking waarvan men ten tijde van die moord niet of nauwelijks bewust was laat staan daar voldoende over heeft gerouwd en waar zelfs sommige landgenoten direct of indirect aan hebben meegewerkt. Daarnaast is daar ons kwalijke slavernij- en koloniale verleden, dat bijvoorbeeld in Indonesië ook met excessen is ‘afgesloten’ en raakt aan het nog actuele politieke geworstel met de Antillen. Die zaken lijken misschien te ver weg in de tijd om nog door te werken in ons systeem, maar ik ben ervan overtuigd dat alles wat niet een juiste plaats krijgt in ons collectieve emotionele systeem en de geschiedschrijving, op enige wijze zal voortwoekeren. Dat is alleen al voor hen die daar gevoelig voor zijn, terug te zien bij bij emotionele worstelingen en onbalans bij nazaten van slachtoffers van onze rol als natie in de geschiedenis van de slavernij.
Een uitspraak op het vlak van emotionele ontlading, die mij in het verleden sterk heeft aangesproken, is dat het goed is om emoties zoals huilen toe te laten en daarbij te bedenken dat ‘tranen de wasmachine zijn van de ziel’. Zo kan een rouwplechtigheid rond het heengaan van een dierbare een bredere emotionele en daarmee helende functie hebben op ons eigen systeem. En zo kunnen het rouwen en andere emoties rond deze indringende gebeurtenis dus volgens mij een belangrijke helende functie hebben op emotionele verstoringen in ons nationale sociaal-culturele systeem. Dat zal niet alleen een deel van de diepere pijn en spanning in dat systeem raken en in beweging zetten, maar het kan ook een belangrijke aanleiding zijn om uitgebreider stil te staan bij collectieve blokkades en onbalans in ons nationale systeem.
Daarmee kunnen we misschien weer een stuk van onze emotionele en sociaal-culturele diepgang en tolerantie en een bepaalde algehele vrij- en blijmoedigheid van weleer terugvinden en versterken. Ik zie die in de huidige cultuur met toenemende digitalisering, economisering en volle agenda’s steeds verder onderdrukt. We kunnen dan misschien meer tijd en ruimte vinden om ons emotioneel te openen naar elkaar en specifiek naar onze dierbaren en om vanuit ons hart te leven en dienstbaar te zijn aan de samenleving. Dat laatste zal zeker ook een positieve impuls geven aan het losmaken van wat vast zit. Men is gewaarschuwd: ook dat kan de nodige emoties met zich meebrengen!
Hartelijk dank voor de wijze en ontroerende woorden. Het doet mij opnieuw beseffen dat ik elk moment de keuze heb om met andere ogen naar welke situatie dan ook te kijken. De ogen van het hart kijken met liefde en vanuit compassie.
Oorlog is enkel een zwendel die weinigen dient maar velen aangaat.
Als je weet om wie of wat dat gaat dan zul je versteld staan.
Het draait om het aloude en verzonnen Latijnse Koninkrijk van Jeruzalem.
De titel van Koning van dit Rijk wordt geclaimd door twee families.
Met hulp van een geheim genootschap; zogenaamd een religieuze orde, in werkelijkheid een militaire wordt deze strijd vol overgave gevoerd.
Als de mensen alles zouden weten dan zou de oorlog vandaag nog over zijn!
Paul,
wat een vermogen heb je toch om uit de dagelijkse gebeurtenissen, hoe divers ze ook zijn, de essentiële levenslessen te destilleren en zo te becommentariëren dat ze ons opnieuw aanspreken.
Wat mijn betreft is dat dit keer: het overstijgen van onze ervaring van de zinloosheid van onze (fysieke) dood. (zie: ‘Ieder zal de dood ooit als zinloos hebben ervaren. En niet ieder is in staat deze zinloosheid te overstijgen.’). En misschien zit onder die zinloosheid, gezien het feit dat het ons zo raakt, wel de angst voor de dood.
Als tweede, dat zulke aangrijpende gebeurtenissen het ervaren van eenheid en solidariteit oproept. En vooral dat ‘onze eenheid niet enkel gedragen wordt door een losse verzameling van individuen.’ waardoor je voor mij overtuigend eindigt met “Waar liefde en eenheid is daar is God.”
Weer heel erg bedankt voor je gedeelde inzicht.
Ook eens een bericht van een niet-Prof.Dr.: met dankzegging voor uw inzichtgevende en compassievolle teksten.
Een aantal jaar lees ik uw berichten (en de feedback’s) en altijd geeft uw column mij inspiratie, overdenkingen.
Beste Paul, mooi verwoord. Wat mij aan alles trof is de enorme eensgezindheid en collectieve rouw, verdriet en ook verontwaardiging. Talloze initiatieven, stille tochten, minuut stilte.
Dat in schril contrast met de reacties op alle gedode kinderen en volwassenen, de vele gewonden in de Gazastrook. Of waar dan ook ter wereld.
Hoe mooi zou het zijn om al onze kracht, zowel spiritueel als economisch te bundelen om dit soort leed in de wereld te voorkomen en niet alleen omdat er zoveel Nederlanders omgekomen zijn maar medemensen die ik ook niet ken. Maar hun verdriet, wanhoop zie en ervaar ik. En de bewogen rede van minister Timmermans zou eigenlijk voor veel meer slachtoffers moeten gelden van geweld, stupide oorlogsvergissingen.
De schijnbare zekerheid die wij als Nederlanders, west Europeanen ervaren, moet koste wat het kost bewezen worden met de roep om militaire acties en economische maatregelen tegen separatisten, Rusland , Oekraïne. In de jaren 60 was toch die mooie kreet, wat als niemand naar de oorlog zou gaan? Er is nog een hoop te doen om verontwaardiging in mededogen en zekerheidswetgeving voor iedereen om te zetten.
Op het moment van deze ramp las ik juist het boek De novice van Thich Nhat Hanh. Buiten het wondermooie en inspirerende levensverhaal van een Boeddhistische vrouw die non wilde worden (wat toen nog niet kon), vertelt het boek ook over de Boeddhistische beweging in Vietnam tijdens de oorlog. Ondanks constante repressie en diverse bombardementen door het Amerikaanse leger, gingen de monniken en nonnen door om liefdevol in de wereld te werken.
Toen ik het nieuws vernam, was ik een paar dagen van slag. Ik ben geen direct betrokkene, geen directe nabestaande. Dat geeft mij zekere afstand. De afstand om een link te leggen tussen het boek dat ik las en de actualiteit. Juist omdat ik geen direct betrokkene ben, vind ik dat ik mijn best moet doen om liefdevol in de wereld te (blijven) staan. Agressie roept agressie op, en daar is niemand bij gebaat. Ik wil proberen (proberen!) liefdevol om anderen heen te blijven staan, zodat zij al hun oprechte pijn, woede, verdriet tot op de bodem mogen beleven; heel dicht bij zichzelf mogen blijven. En ik heel dicht bij mijzelf, met compassie voor de getroffenen. En met compassie voor degenen die deze wrede daad direct of indirect hebben verricht. Ik geloof ook niet dat er doelbewust een passagiersvliegtuig uit de lucht is geschoten. Elke oorlogsdaad, in Oekraïne, Gaza, Syrië of waar dan ook is er een te veel. Ze komen voort uit een verkeerd begrijpen van elkaar en het leven. Daar heb ik compassie voor.
Ik hoop dat als mij ooit z’n tragedie overkomt, dat er dan genoeg mensen om mij heen staan, die mij ruimte geven mijn diepste ellende ten volle te beleven, zonder te roepen om nieuwe daden van wreedheid en geweld.
Dit is voor mij een pogen, ik weet niet of het mij ten volle lukt.
Ik gun het je van harte! laten we er ‘op af’ leven.
Prachtig verwoord Paul. Opnieuw sta je boven de partijen. Inspirerend.
De positieve kijk op dingen is vaak mooi om te lezen.
Maar in dit geval overheerst toch wel een naïve kijk op het leven (en dood)
Het is geen ramp maar een keiharde oorlogsmisdaad in een spel van intrige en macht. Het was bijna zeker geen vergissing, terecht zeg je later ook dat de schuldigen gestraft moeten worden.
Enerzijds heb je gelijk dat het verdriet mensen met elkaar verbindt, al is het maar tijdelijk.
Maar het enge is dat het mensen ook mobiliseert. De roep om een gewapende macht naar de Oekraïne te sturen en de anti vredelievende/oorlogszuchtige wensen tegen Rusland, Kiev of separatisten is ongelofelijk toegenomen en het vertrouwen in de politiek afgenomen.
Alleen om die reden al ben ik niet blij met dit soort collectieve processen. En inderdaad heb ik als Nederlander liever wat zekerheid en invloed op de dingen dan dat ik het maar op zijn Indisch laat gebeuren en uit mezelf de (Maleisische) kist in stap.
Prachtig verwoord Paul. Dank je wel voor deze wijze woorden.
Mooi geschreven weer Paul… Hoop dat jij alle trends in de statistieken te boven gaat en voorlopig tussen ons blijft om ons steeds weer te inspireren.
Paul, je prachtige, milde en vredelievende woorden die je telkens weer hanteert in je artikelen, waardoor je jezelf laat zien en kennen zijn voor mij aanleiding om gewoon maar eens te zeggen: ik heb je lief!
vriendelijke groet, Jaap